Zelf graan telen: Quinoa

Een van de grootste uitdagingen van het zelfvoorzienend leven is voor mij je eigen graan kweken.  Ik bedenk mij vaak wat ik in godsnaam zonder brood zou doen, of zonder spaghetti, of zonder havervlokken voor mijn ontbijt...  En dan ben ik de (bio)landbouwers bijzonder dankbaar!
Graan is zo'n mooi voorbeeld van "vele kleintjes maken 1 grote," of "samen zijn we sterk": een klein tarwekorreltje betekent niet veel, maar een heel veld vol levert je kilo's en kilo's aan bloem, pasta, ...
Om zelf graan te kweken heb je veel grond, veel know-how en heel wat werkuren nodig.  In John Seymour's cultboek Leven van het Land staan wel beschrijvingen over hoe je met paard en ploeg je eigen tarwe kan zaaien en oogsten, maar dat lijkt mij allemaal erg ver van mijn bed.  Naast bovengenoemde factoren die al veel tijd, kennis en geld kosten moet je, eens je je graan succesvol geoogst hebt, immers nog een heleboel zaken in acht nemen:
-je moet het graan dorsen
-je moet het kaf van het koren scheiden
-je moet het graan succesvol kunnen bewaren in een opslagplaats.

Allemaal onoverkomelijke problemen voor iemand als ik, die slechts over 19 are grond en geen tuinbouwdiploma beschikt...

En dus heb ik mij op een "graan" geconcentreerd dat ik WEL zelf kan zaaien, en 2013 is dan ook nog eens het internationale jaar van...  de Quinoa!     *Applaus*

Strikt gezien is quinoa een pseudograan afkomstig uit Zuid-Amerika.

Quinoa heeft een aantal geweldige voordelen:
-het is glutenvrij
-het bevat veel eiwitten en aminozuren
-het bevat bijzonder waardevolle voedinsstoffen in grote hoeveelheden
-een klein beetje graan biedt een grote opbrengst op een kleine oppervlakte
-quinoa gedraagt zich als een onkruid (het is familie van de ganzenvoet) en het is dus heel gemakkelijk om te telen, het zaait zichzelf ook uit als je het zijn gang laat gaan
-doordat de quinoakorrels omgeven zijn door een laagje saponine gaan de vogels er niet mee vandoor
-het is toepasbaar in tal van gerechten, een beetje zoals rijst of couscous
-het is lekker!

Daarnaast beschikt quinoa helaas ook over enkele nadelen:
-de korreltjes zijn omgeven met een laagje saponine, en smaken dus naar zeep als je ze niet heel grondig wast.
Het verhaal gaat dat de spaanse conquistadores de oorspronkelijke zuid-amerikanen verboden zouden hebben om nog quinoa te eten, omdat die rare bolletjes zo verfoeilijk naar zeepsop smaakten!  De Spanjaarden wisten uiteraard niet hoe ze quinoa op de juiste manier moesten bereiden...
Dit nadeel kan je echter omzetten in een voordeel, als je het spoelwater met de saponine gebruikt als een (mild) wasmiddel.
-je kan quinoa voor eigen gebruik zaaien, maar net als bij tarwe of haver zal je nog veel extra werk hebben: de halmen moeten drogen, je moet de korrels quinoa er uit "slaan," je moet de graantjes wannen (het stof en het kaf van het graan scheiden in de wind, en met behulp van een zeef).

Als je dus echt quinoa voor huiselijk gebruik wil gaan zaaien, moet je al bijzonder zelfvoorzienend-minded zijn, want er kruipt zoals je ziet heel wat tijd in.
Als je geen zin hebt in al dat oogst - en was werk, dan kan je quinoa nog altijd gewoon als sierplant in de tuin zetten: er zijn prachtige regenboogmengsels verkrijgbaar, en de plant wordt 1 meter hoog!  Als extra bonus kan je ook nog eens de blaadjes koken of stoven (bereiden zoals spinazie), of rauw in slaatjes doen!

Ik zaaide een groentebed van een meter op een meter in met quinoa - dat kan vanaf maart tot april.  De planten groeien snel en vormen, zoals gezegd, een mooi gezicht, zeker in de herfst, wanneer ze prachtig verkleuren.
Het zaad is rijp als je het makkelijk uit de zaadhoofden kan halen.  Dit is meestal in oktober.  Door tijdsgebrek heb ik vorig jaar te lang gewacht om te oogsten, en na een natte periode was een groot deel van de planten (en de zaden) beschimmeld.  Aangezien ik te laat (pas na het inzaaien) bedacht had dat ik eigenlijk toch niet genoeg opslagruimte had om al die quinoahalmen te drogen te hangen (vanwege onze verbouwingen) vond ik dat verlies niet super erg.  Ik heb een achttal goeie dikke halmen gered.
Die halmen hing ik te drogen boven wat krantepapier.  Ik heb ze nauwkeurig afgeritst om de korrels eruit te halen.
Die korrels bewaarde ik - tot ik tijd had - in een kom, met kaf en al.
Daarna heb ik ze "gewand" - wannen houdt in dat je het stof en alle steeltjes etc van de graantjes zelf verwijdert.  Dat kan je doen door de korrels eerst grof te zeven, bij voorkeur buiten in de wind.  De wind zorgt ervoor dat, als je de korrels opgooit, het stof wordt weggeblazen.
Deze middag heb ik de 150 g (een portie voor 2 personen) quinoa die ik uiteindelijk overhield in de week gezet.  Ik schat dat ik, indien alles goed zou zijn gegaan, van een bed van 1m op 1m uiteindelijk 1.2 kg graan zou hebben geoogst.  Minstens.
Ik heb de graantjes verschillende keren gespoeld in koud water om de saponine te verwijderen.  In het begin schuimt het water redelijk hard.  Ik heb ook 2 keer in warmer water gewassen en de korrels echt tussen mijn handen gewreven.  Ik voegde de dubbele hoeveelheid water van het graan toe en bracht alles aan de kook.  Na een kwartiertje koken is de quinoa klaar.  Ik heb het kookwater op een vuile handdoek gegoten (eens zien of die properder is, nu) en daarna heb ik de gekookte quinoa nog eens gespoeld met koud water.
Het smaakte heerlijk!

Enkele ideeën om quinoa in de keuken te gebruiken:
-als ontbijtpap: koken in 15 minuten met wat rozijntjes en opdienen met kaneel
-in soepen
-in ovenschotels met groenten
-puur sec, maar op voorhand kort geroosterd in een droge pan
-als couscous, in bv tabouleh
-als rijst, bij bv spinazie
-in cakes
-in slaatjes, zowel koud als warm
-in pudding
-in een spread of als broodbeleg, zoals Quinoa Prei Spread
-als vulling met kruiden in bv tomaat, paprika, uitgeholde komkommer, pompoen, ...
-je zou de zaadjes ook kunnen laten kiemen (spruitgroente)
-je kan quinoa ook als risottorijst behandelen, zie bv mijn receptje Quinoa risotto met pompoen en nootjes

Je kan quinoa uiteraard ook in de winkel vinden: bij Oxfam Wereldwinkels ben je verzekerd van een eerlijk product.  De commerciële quinoa hoef je niet meer te spoelen, de saponine is er al van verwijderd!