Zelf hydrolaten maken met een ontsapper!

Zelf hydrolaten maken met een ontsapper!

Je kan zelf hydrolaten maken met een sappan in je eigen keuken! Heb je geen sappan? Niet getreurd, met een grote kookpot met deksel en een grote zeef/vergiet lukt het ook! 

In deze tekst:

I.Wat is een Hydrolaat?

II.Wat kan je allemaal doen met hydrolaten?

III.Waar kan je allemaal een hydrolaat van maken? 

IV.Hoe maak je zelf een hydrolaat?

I. Wat is een Hydrolaat?

Wanneer men plantenmateriaal destilleert om essentiële olie (de essentie van de plant) te bekomen, vormt hydrolaat de vloeistof die overblijft (de essentiële olie drijft dan bovenop het hydrolaat). Je zou hydrolaat dus een nevenproduct van essentiële olie kunnen noemen. Het is een waterige oplossing: water dat heel wat bestanddelen van het gedestilleerde materiaal bevat. 

'Is dat niet gewoon thee?' vroeg mijn vriend nogal sceptisch, maar nee: het is GEEN thee. Hydrolaat wordt verkregen door stoomdestillatie: daarom bevat het veel meer kleine moleculen van de gedestilleerde plant. Je kan dat vaak zien aan de kleur: thee verkleurt helemaal, een destillaat is dikwijls vrij kleurloos. De geur van een destillaat moet rijpen: het kan dus perfect dat je tijdens het destilleren niet veel ruikt, maar dat je na twee weken 'rijping' plots een geur'bommetje' aan hydrolaat hebt.

Tot voor kort werd er niet zo veel met hydrolaten gedaan, maar ondertussen beginnen mensen de waarde van hydrolaten in te zien.

Hydrolaten zijn niet zo geconcentreerd en sterk als essentiële olie, maar ze bevatten wel heel wat waardevolle elementen en vaak geuren ze heerlijk. Ze zijn veel goedkoper en eveneens 'vriendelijker,' want relatief veilig in gebruik vergeleken met essentiële oliën. Essentiële olie is straf spul dat je bv absoluut niet zomaar in je eten of op je huid mag doen (op enkele uitzonderingen na). Je mag ook enkel bepaalde essentiële oliën en dan nog vaak sterk verdund aan kinderen en aan huisdieren geven. Met hydrolaten kan je wel experimenteren in de keuken en in zelfgemaakte cosmetica, en ze zijn veilig voor kinderen en huisdieren.

En: je kan ze makkelijk (mits tijd) zelf maken.  

Wat je doet is: je verhit water in een pot. Op een vergiet boven het water liggen je verse of gedroogde planten. Daartussen plaats je een opvangkom. Je zet het potdeksel omgekeerd, dus met handvat naar beneden, op je pot. De stoom stijgt op en de hitte doet de waardevolle plantendelen mee opstijgen. Maar de stoom kan niet weg: die botst tegen het omgekeerd geplaatste deksel. Omdat je op je deksel een bak met ijs legt, condenseert die hete waterdamp plus de waardevolle plantendelen. Deze condensatiedruppels glijden naar beneden, en vallen in je opvangkom. Je laat alles afkoelen, en vervolgens heb je een opvangkom vol hydrolaat -- wie weet drijft er ook nog wel een druppeltje essentiële olie bovenop.

Bekende hydrolaten zijn hamamelis (toverhazelaar), rozenwater, oranjebloesemwater, etc 

 Ik gebruikte een mix van verse en gedroogde tijm uit de tuin. En de volgende dag in stukjes gesneden pompoen. De keuken geurde heerlijk!

In stukjes gesneden pompoen rond de opvangkom (die ik tijdens het vullen van het vergiet even afdek met een bord).

II. Wat kan je allemaal doen met hydrolaten?

Gebruik ze:

In de badkamer:

-in zelfgemaakte deodorants of parfum

-in gezichtsmaskers

-hydrolaat van tijm: om acné te bestrijden

-op je washandje: om je gezicht mee te reinigen

-als toevoeging aan je bad

-of aan je voetbad

-als haarspoeling

-in je eigengemaakte zeep (maar voeg het hydrolaat dan pas in de naspoorfase toe en vervang niet al je water door hydrolaat, zo nee doet de loog de geur verdwijnen) 

-verwijder er make-up mee

In je huishouden:

-als desinfecterend poetsmiddel: aan je zelfgemaakt poetsmiddel toegevoegd

-op je afstofvod gesprenkeld

-kuis er je ramen mee!

-als kamerspray

-als luchtverfrisser

-om je concentratie te behouden aan je bureau (bv met rozemarijn of munt hydrolaat)

-in je schuiven als verfrisser

-op je kleren: lees hier meer over hoe je garderobe beschermen

-op je lakens en kussen

-in je auto op de zetels, en op je poetsvod als je je auto langs binnen schoonmaakt

-was er je hond mee 

-was er de hondenmand mee

-voeg samen met azijn toe in je wasmachine als eco natuurlijke wasverzachter 

-fris er je yogamat mee op

-Lees ook Meer fijne geuren in huis voor nog meer tips!

In je huisapotheek:

-als insectenwerend middel

-als insectenbeet verzachtend middel

-na zonnebrand

-om wonden mee te reinigen

-om te stomen als je een verkoudheid hebt, of om toe te voegen aan je neti pot

-op je zakdoek

-als immuniteit versterkende kamerspray

-om je mond mee te spoelen of gorgelen (gebruik 1tl hydrosol op 4 tl water)

-van verkoelende planten zoals komkommer: spray om koel te blijven in de zomer

In de keuken:

-voeg een scheutje toe aan rijstpap, ijs, en allerlei desserten (denk aan rozenwater en oranjebloesemwater in Midden-Oosterse gerechten) zoals cake, koekjes, taart, snoeperijen, ...

-of aan dressings, ovenschotels, stoofpotjes, ...

-giet simpelweg een scheut in koud water, ongeveer 2tl per glas: gezonde limonade

-in gefermenteerde drankjes zoals gemberbier

-of in kombucha en kefir

-aan ijsthee

-aan snoeperijen met chocola

-om zelf snoep te maken: vervang water door hydrolaat!

Onderste compartiment van de sappan, gevuld met water: klaar om hydrolaat te maken!

III.Waar kan je allemaal een hydrolaat van maken?

Van elke eetbare bloem, kruid, plant, groente, fruit, ... die je kan bedenken. Ook van cacaobonen en bast van bomen. 

Let wel: je hebt best wel wat materiaal nodig, en je verkrijgt hierdoor 'slechts' 1 potje hydrolaat. Hydrolaat is dus goedkoper dan essentiële olie, maar het blijft eveneens een kostbaar goedje. 

Vertrek daarom liever vanuit planten, bloemen, oogst waar je veel van hebt: bv kamille, basilicum, oregano, pompoen, appels, ...

Heel belangrijk: neem steeds onbespoten, biologische planten!!!

Enkele ideeën:

Bloemen: vlierbloesem, lindebloesem, roos, jasmijn, hibiscus, lavendel, geranium, duizendblad, strobloem, toverhazelaar, engelwortel, goudsbloem, klaproos ...

Groenten: venkel, komkommer, rabarber, selder, aloë vera, look (voor medicinaal en/of keukengebruik), champignons, wortel, tomaten, gember, ...

Kruiden en wildpluk: rozemarijn, anijs, basilicum, tijm, munt, salie, jeneverbes, laurier, citroenmelisse, bergamot, kamille, hyssop, hop, brandnetel, dille, citroenkruid, citroenverbena, groene thee, alsem (zou een alsem hydrolaat een roes uit eigen tuin geven?), dragon, koriander, peterselie, paardenbloem, rozemarijn, valeriaan, weegbree, oregano, vrouwenmantel, oost-indische kers, kruidnagel, muskaatnoot, ...

Bomen: den, spar (zorg dat je een kruidengids meeneemt of vergewis je ervan dat je goed kan determineren!!!), kaneel, jeneverbes, hazelnoot, ...

Fruit: appel, peer, kweepeer, citrusvruchten: pompelmoes, citroen, mandarijn, limoen, sinaasappel, kers, druif, aardbei, mango, bessen, watermeloen, meloen, pompoen, bramen, ...

Hebben jullie nog meer ideeën laat zeker van je horen!

Het deksel wordt omgekeerd op de sappan geplaatst: met handvat naar beneden, zodat de hydrolaatdruppels naar beneden kunnen glijden... Hierbovenop komt een kom met ijs.

IV. Hoe maak je zelf een hydrolaat? 

Belangrijke maatregelen en opmerkingen vooraf: 

-Werk schoon: Zorg ervoor dat je je kookmateriaal, je keukenwerkvlakken, je opvangpotten en je handen goed met zeep schrobt voor je begint. Je wil bacteriegroei uitsluiten. Werk met je gezonde verstand wanneer je je zelfgemaakte hydrolaat wil gebruiken: ruik eraan, kijk of er schimmel op zit, en als dat het geval is en/of het ruikt onfris: gooi het dan ajb weg.

-Je kan zowel vers plantenmateriaal als gedroogd plantenmateriaal gebruiken. Wat je ook gebruikt, het is altijd goed om het te 'kneuzen' of te snijden, opdat de stoom goed aan de plantenmaterialen aan kan. Snij planten dus fijn, vijzel zaden (lichtjes, anders ben je weer teveel inhoudsstoffen kwijt nog voor je met destilleren begint). Persoonlijk vind ik vers materiaal aangenamer om mee te werken. Je zou ook vers materiaal kunnen oogsten en dan invriezen om later hydrolaat mee te maken.

-Normaalgezien brengt 1 deel vers plantenmateriaal 1 deel hydrolaat op. Werk je met droog plantenmateriaal, dan heb je meer nodig. 

-Vermijd hevige vuren: laat het water langzaam en zacht aan de kook komen. Denk in tijden van minstens drie kwartier stomen voor het klaar is. Laat alles ook afkoelen voor je de pot met destillaat eruit pakt.

 Ijs 'geoogst' uit de tuin op een koude dag...

-Bereid je goed voor: zorg dat je minstens ijs om 1 kom mee te vullen klaar hebt staan in je diepvries hebt, en dat al je materiaal schoon en steriel is. 

Persoonlijk vond ik ijs op voorhand invriezen een gedoe. Ik maakte mijn hydrolaten in de winter op een vriesdag: ik 'oogstte' gewoon ijs uit de tuin uit wat emmers en tonnen. Ik hakte dat ijs in stukken, deed het in een metalen kom, en zette die bovenop mijn deksel. Het overige ijs liet ik gewoon buiten in een tweede kom wachten tot het andere gesmolten was. Deze methode is ecologischer (je hoeft geen ijs te maken), maar je moet natuurlijk wel op een koude dag wachten :)

Bovenop het omgekeerde deksel staat een metalen kom met ijs uit de tuin! Voor 45 minuten destilleren kom je hier zeker mee toe.

-Drijft er veel essentiële olie bovenop je hydrolaat? Dan kan je dit er met een lepel afscheppen of gebruik een pipet om het op te zuigen en over te brengen in een ander (steriel) recipiënt.

-Hydrolaat blijft, mits goed gemaakt en goed bewaard, anderhalf jaar houdbaar: label je etiket. bewaar koel en donker of vries het in in kleine porties. 

-Wanneer je het maakt: leg iets zwaars op het omgekeerde deksel (zoals een metalen kom gevuld met ijsblokken), opdat de stoom zeker niet je deksel omhoog kan tillen en kan ontsnappen!  

Hoe maak je zelf hydrolaat met de sappan:

Nodig:

-vers of gedroogd plantenmateriaal, in stukken gesneden of gekneusd

-een sappan met slangetje en klemmetje, en als je er geen hebt: een grote kookpot met deksel en een vergiet dat erin past.

-een hittebestendige opvangkom

-een metalen kom, om op je omgekeerd-in-de-pot-geplaatste deksel te zetten, waar je ijs in kan leggen

-Zorg ervoor dat je meerdere bakjes met ijs in je diepvries beschikbaar hebt, of wacht op een koude dag en verzamel buiten stukken ijs. 

-een schoon bewaarpotje voor je hydrolaat, liefst van donker glas, met schroefdeksel, of een invriesbaar potje (best voor kleine porties)

-etiket en stift om te labelen

-optioneel: steriel recipiënt om eventuele essentiële olie in te doen, en:

-pipetje of lepel (steriel) om eventuele essentiële olie mee te scheppen

Hoe maak je het?

1.Zet je ijs klaar, als het vriest: buiten, anders: in je diepvries.

2.Was alles goed schoon, zorg ervoor dat je keukenoppervlakken en je handen en alles waar je mee werkt schoongeschrobd is.

3.Snij verse kruiden fijn

4.Vul het onderste compartiment van de sappan met water. 

5.Zet de tweede bak erop, maar sluit het slangetje af met een klemmetje.

6.Zet de derde bak (de zeef) in de tweede bak, en plaats in het midden een hittebestendige glazen of metalen kom met opening breed genoeg om de gecondenseerde damp in op te vangen.

7.Zet voorlopig een deksel of bord op de kom, zodat je zonder morsen rond de kom plantenmateriaal kan leggen.

8.Leg nu al je plantenmateriaal op de zeef/het vergiet en rond de kom. 

9.Haal het bord of deksel van je kom.

10.Plaats nu het deksel op de ontsapper, maar zorg ervoor dat je het deksel ondersteboven legt: met het handvat naar beneden, in de pot. 

11.Sluit eventuele stoomgaten in het deksel af, bv mbv plakband. Niet elke sappan heeft dit.

12.Leg iets zwaar op het deksel, zodat er geen stoom kan ontsnappen: ik gebruikte een metalen kom.

13.Leg ijs in plastic zak op het deksel of plaats ijs in een metalen kom.

14.Zet het vuur op, niet te hoog en niet te laag: trager opwarmen en langzaam laten pruttelen is beter voor de kwaliteit van je hydrolaat dan hevig en snel koken.

15.Reken op minstens 45 minuten koken.

De opstijgende damp van het verwarmde water gaat door het plantenmateriaal en neemt de waardevolle componenten mee. Deze damp botst tegen het deksel en condenseert door de kou van het ijs. De druppels condens kunnen niet weg tenzij als ze langs het handvat naar beneden glijden, je hydrolaatkom in. 

16.Laat het geheel afkoelen voor je het hydrolaat eruit pakt.

17.Schep, als er veel essentiële olie bovenop je hydrolaat drijft, dit eraf met een mes of lepel en doe in een ander (steriel) recipiënt. 

18.Giet het hydrolaat over in een gesteriliseerde, liefst donkere bokaal of fles met schroefdop of sluitdeksel.

19.Label het met naam en datum.

20.Zet koud weg, of vries het in.

21.Laat eventueel twee weken rijpen voor een intensievere smaak/geur.

22.Bewaar maximaal 1,5 jaar, gebruik je gezond verstand en je goede neus om te beoordelen of het nog goed is.

Heb jij al met hydrolaten geëxperimenteerd? Gebruik je ze?