Interview Geert Bogaert van Ecoprojecten: Ecotoiletten zijn de toekomst!

Zo mooi en zo eenvoudig kan een oplossing zijn...

Interview Geert Bogaert van Ecoprojecten: Ecotoiletten zijn de toekomst!

Nieuwe Reeks: Gastblogs/interviews op de Zelfvoorzieningsbijbel van en met mensen die ook met zelfvoorziening of met bewust leven bezig zijn. 

 

Ken of BEN jij iemand die hier ook een gastblog of interview rond zelfvoorzienend leven, bewust leven, anders leven, ... wil publiceren?! Neem dan zeker contact met me op: dezelfvoorzieningsbijbel@gmail.com !

Vandaag aan het woord: Geert Bogaert van ECOprojecten.  

Ecotoiletten zijn de toekomst

De wijdverspreide droogte in Europa trof in 2022 verschillende sectoren, zoals de landbouw, het riviertransport en de energievoorziening . Zelfs de drinkwatervoorziening kwam in gevaar. De droogte zette zich deze winter door in Spanje, Italië en Zuid-Frankrijk met veel minder neerslag dan normaal en lage waterstanden in rivieren en meren als gevolg. Gelukkig zorgt de natte lente hier bij ons voor de nodige aanvulling van de grondwaterstanden.

Naast de toenemende droogte kampen we in België en Nederland vooral met de slechte waterkwaliteit van onze rivieren. Die behoort al jaren tot de slechtste van Europa omwille van te veel meststoffen, pesticiden, PFAS en microplastics. Over vier jaar, in 2027, moeten alle Europese lidstaten voldoen aan de Europese KaderrichtlijnWater.

Deze waterproblemen gaan op termijn ook ons sanitair systeem veranderen. Tegen 2050 worden menselijke uitwerpselen volop gerecycleerd. Dat is een voorspelling. Waarom is dat zo? Hoe bouwen we aan de weg naar 2050?

“We kunnen geen droogte of stortvloeden tegenhouden, maar we kunnen ophouden met water te verspillen en te vervuilen”, zegt Geert Bogaert van ECOprojecten . “Met z’n allen hebben we een grote impact op waterverbruik en vervuiling door dagelijkse handelingen, zoals simpelweg naar het toilet gaan.”
We werpen een blik in de toiletpot en op de toekomst van duurzame sanitatie.

Watertoilet: verouderd symbool van beschaving

Vlaanderen spoelt jaarlijks de hoeveelheid water van het hele Albertkanaal door het toilet. Watertoiletten zijn dan ook verantwoordelijk voor 30% van ons waterverbruik.

Een kwart van alle stikstofvervuiling en de helft van alle fosforvervuiling in onze rivieren komt daar terecht via riool/toiletwater van huishoudens . Niet enkel ongezuiverd rioolwater, maar ook gezuiverd rioolwater bevat nog stikstof en fosfaten. Als je weet dat de helft van ons drinkwater uit rivieren komt, gaat er dan geen alarmbel rinkelen? Drinkwatermaatschappijen hebben steeds meer moeite om ons drinkwater zuiver te krijgen. Om pesticiden en medicijnresten uit het water te krijgen is een 4de zuiveringstrap nodig. De kosten van drinkwater zullen in de toekomst alleen maar stijgen.

Geert: “Het watertoilet als symbool van beschaving en hygiëne is in werkelijkheid een verouderd afvalmodel met onze rivieren als dumpplaats. We hebben een duur en inefficiënt sanitair systeem dat een gevaar is voor het milieu en onze gezondheid. We kunnen het ons niet meer veroorloven om de inhoud van onze toiletpot te laten verwateren.”

Het bruine goud

Naast de waterverspilling en de vervuiling van drinkwater door watertoiletten, zijn er nog redenen om ons sanitair systeem over een andere boeg te gooien. Menselijk afval bevat namelijk veel organisch materiaal en waardevolle nutriënten zoals stikstof, fosfor en kalium. Dit materiaal kan getransformeerd worden in voedingsstoffen voor planten. Ons afval keert dus best terug naar de bodem in plaats van in het water terecht te komen. Maar enkel op voorwaarde dat het eerst is omgevormd tot een veilige en gezonde materie. Een beetje zoals in een bos-ecosysteem alle plantaardig en dierlijk afval op de bosbodem worden getransformeerd tot bosgrond. Deze transformatie wordt bereikt door compostering, waarbij menselijke mest gezuiverd wordt van ziektekiemen, medicijnresten en andere vervuilende stoffen. De ‘bewerkers’ van deze natuurlijke zuivering zijn bacteriën, schimmels en andere micro-organismen. Dat is biotechnologie van Moeder Natuur. Het eindproduct is humus, een meststof en bodemverbeterend middel dat in een toekomstig duurzaam landbouwsysteem kunstmest kan vervangen. (Studie Häfner)

ZVB: Hoe ben je bij ecotoiletten terechtgekomen? Wat was je eerste ervaring ermee?

Geert: “Ons gezin maakte 10 jaar geleden de omslag naar ecotoiletten. Als aanpak van waterverspilling en -vervuiling kan dat tellen. Je bespaart 30L/dag en 10.000L/jaar water per persoon. De menselijke mest wordt gecomposteerd en belandt dus niet in het riool.”

Het was een creatieve oplossing voor een tekort aan regenwater. Meer en langere droogteperiodes waren er de oorzaak van dat de oude regenwaterput steeds vaker leeg kwam te staan. Het regenwater werd voornamelijk voor de toiletten gebruikt.

Geert: “Wat moesten we doen: het verbruik verminderen of een nieuwe en grotere regenwaterput steken? We kozen voor het eerste en waren al snel enthousiast over het ecotoilet.”

Voor de was en de tuin bood de oude regenwaterput wel voldoende volume. Bovendien hadden ze nu een bijkomende materiaalstroom om compost van te maken. En die compost is erg welkom in de (moes)tuin.

Geert: “Het vroeg een kleine aanpassing om meer met de eigen mest geconfronteerd te worden. Maar het heeft iets ‘down to earth’. Je weet dat je met een ecotoilet deel bent van de oplossing i.p.v. het probleem.”

“Toen we onze toiletten begonnen ter beschikking te stellen van klimaatcampings en betogende klimaatjongeren, groeide het idee om hierrond een bedrijf op te starten. Al snel kregen we enthousiaste reacties van mensen die naar je toekomen en zeggen: ‘hé, dit zou echt handig zijn voor ons voedselbos/onze gemeenschappelijke moestuin/tinyhouse’. Ook openbare bossen en parken kunnen voorzien worden van een ecotoilet. Je hebt immers geen riolering en wateraansluiting nodig.”

ZVB: En hoe zit het met het praktisch gebruik en de compostering?

Geert: “Vanuit onze eigen ervaring wilden we het gebruik van een ecotoilet zo comfortabel mogelijk maken. Ons eerste ecotoilet was een buitentoilet. Daarna plaatsten we nog twee toiletten in huis zodat we goed konden ervaren hoe je je ecotoilet geurvrij houdt.”

Menselijke mest wordt door bacteriën, schimmels en bodemorganismen omgezet naar humus. Dit proces noemen we compostering. Door een temperatuur van 50°C gedurende minstens 24 uur worden alle ziektekiemen vernietigd. Door een langere composteringstijd van 1 à 2 jaar worden ook medicijnresten of hormoonverstorende stoffen verwijderd of sterk gereduceerd.

Geert: “Composteren van je mest wordt een taak die je één keer per week een half uurtje tijd kost. Je voegt in afwisselende lagen mest en vers ‘groen’ materiaal toe en dekt alles zorgvuldig toe met hooi of stro. Met een compost-thermometer hou je de temperatuur in je composthoop makkelijk zelf in de gaten. In het eerste jaar bouw je je composthoop op; daarna gaat die nog een jaar op rust. Na 2 jaar is de menselijke mest omgevormd tot een rijke, geurloze humus. Een perfecte en veilige bodemverbeteraar voor in de tuin!”

De proefcomposteringsinstallatie in het Duitse Eberswalde toont aan hoe menselijke mest op industriële schaal kan gecomposteerd worden. De mest wordt eerst op hoge temperatuur gehygiëniseerd en daarna gecomposteerd met toevoeging van klei, vers groen materiaal en biochar. Als laatste stap wordt de humusmeststof gezeefd. Hele proces duurt zo’n 3 maanden. Er gebeurt een controle op medicijnresten via 6 indicatorstoffen en tevens een kwaliteitscontrole op de eventuele aanwezigheid van E.Coli, salmonella, enterokokken en Clostridium perfringens.

ZVB: Waar zitten de belangrijkste verschillen tussen de ecotoiletten die je op de markt vindt?

Geert: “Composttoilet, droogtoilet, strooiseltoilet, ecotoilet: what’s in a name? Er bestaan inderdaad verschillende technieken zonder (of met heel weinig) water, met of zonder urinescheiding, met interne of externe opvang/compostering, enz.
Wij willen trouw blijven aan het basisprincipe om urine en faeces samen op te vangen. De toevoeging van plantaardig strooisel zorgt voor de juiste koolstof/stikstof-verhouding en de juiste vochtigheid voor een optimale compostering.

Systemen die urine en vaste fractie scheiden, worden voornamelijk ontworpen om het volumeprobleem te minimaliseren; urine is namelijk de grootste fractie (1 à 1,5L urine per dag t.o.v. 0,3L faeces). Deze systemen zijn minder ecologisch aangezien de urine meestal toch wordt afgevoerd naar het riool en dus blijft zorgen voor watervervuiling.”

Er zijn wel een paar jonge bedrijven/technieken die specifiek enkel urine verwerken, afkomstig van grote inzamelpunten zoals festivals en campussen.
Zo werd in Leuven bij Aquafin in 2015 een struviet – proefinstallatie in gebruik genomen waardoor fosfor uit de urine gekristalliseerd wordt tot magnesiumammoniumfosfaat of struviet. De urine van Rock Werchter werd er verwerkt. Deze installatie is momenteel niet meer in gebruik omwille van ongunstige marktprijzen.
In Frankrijk maakt Toopi Organics een biostimulant o.b.v. urine: geselecteerde bacterieculturen gericht op plant/wortel ontwikkeling helpen nutriënten in de bodem beschikbaar te maken. Het product leverde positieve proefresultaten op, heeft een lage en stabiele prijs en wordt op duurzame wijze geproduceerd.
Samen met het Zwitserse Aurin, een bemestingsproduct van genitrificeerde urine, zijn het de eerste producten die een markttoelating hebben gekregen. 

ZVB: Kunnen ecotoiletten ook toegepast worden in steden en appartementsgebouwen?

Geert: “Ik ken een aantal inspirerende voorbeelden van ecologische sanitatiesystemen in binnen- en buitenland. Maar dat is nog niets vergeleken met de database van de Linköpinguniversiteit in Zweden met meer dan 6.000 voorbeelden en studies rond duurzame sanitatie.”

De Zwitserse wooncoöperatie L’Equilibre koos ervoor om in haar appartementswoonblokken diverse systemen toe te passen.
In Cressy gaat het om een systeem van strooiseltoiletten die verbonden zijn met individuele composteerders die in de kelder van het gebouw staan opgesteld.

In Vergers gaat het om een systeem met scheiding van urine en faeces. De urine wordt collectief opgevangen om er een vloeibaar bemestingsproduct van te maken. De faeces wordt individueel in het appartement verwerkt door wormencompostering.
In Soubeyran gaat het om een systeem met watergespoelde toiletten waarbij de vaste delen in een collectieve wormencompostering worden verwerkt, terwijl het vloeibare deel wordt gezuiverd waardoor het water opnieuw voor de toiletten of in de tuin kan gebruikt worden.

Dichter bij huis, meer bepaald in Gent, wordt voor 400 appartementen in de Nieuwe Dokken een systeem toegepast waarbij de inhoud van de vacuümtoiletten en de keukenresten collectief wordt ingezameld en verwerkt in een vergistingsinstallatie. Deze levert een deel van de warmte en elektriciteit terug aan de appartementen. De restfracties worden verwerkt tot bodemverbeterende producten. Het systeem werd eerder al in het Nederlandse Sneek toegepast.

ZVB: Waarom zijn ecotoiletten de toekomst? Kunnen ze de wereld redden5?

Geert: “Stel je voor dat 8 miljard planeetbewoners dit principe toepassen. Naast de waterbesparing, levert dit propere rivieren op en proper drinkwater. Het voorziet ons van kwalitatieve meststoffen, vruchtbare bodems en gezonder voedsel. Het Chinese landbouwsysteem hield 4000 jaar stand dankzij het consequente gebruik van menselijke uitwerpselen als landbouwmest. Ecotoiletten zijn een verrassend simpele oplossing voor waterverspilling en watervervuiling.”

ZVB: Hoe zit het met duurzame sanitatie in de rest van de wereld?

Geert: “Ik heb sterk de indruk dat duurzame sanitatie in ontwikkelingslanden meer aandacht krijgt dan in onze Westerse wereld. Dat komt omdat deze landen zich geen duur en verspillend sanitair systeem kunnen permitteren. Bij ons bestaat nog steeds de valse perceptie dat we dat wel kunnen.”

In de sloppenwijken van Cap Haïtien in Haïti heeft de organisatie Soil ervoor gezorgd dat zo’n 6.000 gezinnen voorzien werden van een strooiseltoilet met een ophaaldienst voor de mest. Het initiatief zorgt voor meer hygiënische leefomstandigheden en plaatselijke werkgelegenheid. De mest die wordt gecomposteerd en verkocht aan kleine boeren en tuinders, is betaalbaar; kunstmest is dat niet.

In Nairobi (Kenia) worden door het bedrijf Sanergy larven van de soldatenvlieg gekweekt op menselijke mest. Die larven worden gedroogd en als dierenvoeder verkocht; de restfractie wordt gebruikt als meststof.
Door de organisatie Sanivation wordt de menselijke mest van een groot vluchtelingenkamp in Kenia omgevormd tot brandstofkolen. Deze kolen worden door de vluchtelingen gebruikt om vuur te maken om eten te koken, als alternatief voor houtkap. 

Houthaksel: een voorbeeld van strooiselmateriaal...
 

ZVB: Stel, we gaan massaal het composttoilet gebruiken. Welke hakselbronnen kunnen we dan toepassen?

Geert: “Het systeem van droogtoiletten vraagt een belangrijke input van strooiselmateriaal. We moeten op zoek gaan naar grote plantaardige rest- en afvalstromen die kunnen verwerkt worden tot toiletstrooisel. Ik denk dan aan bijvoorbeeld aan snoeihout en groenafval dat heel fijn verhakseld en gedroogd wordt.”

ZVB: Hoe zit het met de wetgeving over het composteren van menselijke mest?

Voor de thuiscompostering formuleert VLACO aanbevelingen voor het organisch afval dat je mag composteren of best niet composteert. Een aantal materialen, waaronder menselijke mest, worden afgeraden. Er zijn echter geen wettelijke bepalingen die dit expliciet verbieden.

Geert: “Het is begrijpelijk dat de overheid een voorzichtig standpunt inneemt omdat de kennis en de praktijk van de gemiddelde thuiscomposteerder geen veilig eindproduct garanderen wanneer met bepaalde dierlijke of menselijke bijproducten gewerkt wordt. Dit wil niet zeggen dat er geen manieren bestaan om ook deze producten op een veilige manier te composteren.”

Composteringsbedrijven zijn onderworpen aan een hele reeks voorwaarden en wettelijke bepalingen. De wetgeving is complex en er zijn veel betrokken instanties.
Om menselijke mest te composteren is er onder meer een grondstoffenverklaring van OVAM nodig en dient een nationaal goedgekeurde stoffenlijst in de meststoffenwet aangepast te worden. Kwaliteitscontrole en keuringsattesten worden door nationale voedselagentschappen of certificeringsinstellingen uitgevoerd/toegekend. Maar ook Europa legt haar regels op. Zo zal de Europese lijst met componentmateriaalcategorieën (CMC) van de Europese meststoffenwetgeving aangepast moeten worden om producten CE-markering te kunnen toekennen.

Geert: “Om duurzame sanitatie mogelijk te maken, is een aanpassing van de huidige wetgeving nodig, met kwaliteitsnormen en –controle. Dit biedt garanties om afgeleide producten van menselijke mest op de markt te brengen. Een Green Deal ‘Nieuwe sanitatie en nutriëntenrecyclage’, waarin alle stakeholders samenwerken rond technieken, wetenschappelijk onderzoek en de voorbereiding van nieuwe regelgeving, zou een eerste stap kunnen zijn.

Hoopgevend is dat ondertussen in Europa (Zwitserland, Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk) al wat sectororganisaties het levenslicht zagen. Zo wordt kennis gedeeld en verspreid en kan je tegenwoordig deelnemen aan congressen over het thema.”

ZVB: Vertel wat meer over het project waar jij van droomt.

Er worden heel wat acties en pilootprojecten opgezet met de bedoeling bewust te maken (vaak met de hulp van wat humor). Zo is er een Nederlandse èn een Duitse documentaire die allebei de naam ‘Holy Shit’ dragen. Nog in Nederland kan je de foodtruck ‘Broodje Poep’ wel eens tegenkomen op één of ander festival. Je eet dan een broodje belegd met groenten die bemest werden met compost van menselijke mest. Als je de behoefte voelt, kan je een kakje deponeren in het droogtoilet bij de foodtruck (en zo is de korte keten rond).

In Duitsland organiseert NetSan het project ‘1000 Trocken-Trenn-Toiletten (TTTT)’ om de moeilijkheden, de diversiteit en de goede praktijkvoorbeelden van droog/scheidingstoiletten te onderzoeken.

Geert: “Ik droom van een proefproject rond de inzameling en verwerking van menselijke mest in een stedelijke context. Een project dat ervoor zorgt dat de natuurlijke kringloop volledig wordt hersteld doordat de compost nadien wordt gebruikt om voedsel te produceren voor de deelnemende gezinnen. Een samenwerking tussen de lokale overheid, kenniscentra, burgers en privébedrijven kan dit bewerkstelligen. Het op grotere schaal inzamelen en verwerken van menselijke mest in Vlaanderen is op zich niet zo moeilijk omdat veel infrastructuur al aanwezig is. We kennen de inzameling en compostering van GFT door afvalintercommunales al langer. Die infrastructuur kan uitgebreid en aangepast worden aan de specifieke vereisten voor hygiënisatie en zuivering van menselijke mest.” 

 

Geert, Dankjewel voor dit gesprek!