Bespreking: More than honey

In de verbluffend mooi gefilmde documentaire More than Honey gaat Marcus Imhoof op zoek naar het antwoord op de vraag: waarom gaat het zo slecht met de hedendaagse bijen?
Marcus groeide op in een bijengezinde, Zwitserse familie.  Zijn grootvader leerde hem als kind over de wondere wereld van de bloemetjes en de bijtjes: over hoe de bijen de belangrijke link zijn tussen de bloemen en hun vruchten.

Maar niet alles in de bergen is idyllisch: ook de traditioneel imkerende grootvader krijgt met problemen te kampen.  Ook hij grijpt als mens sterk in het leven van de bijen in: hij schrikt er niet voor terug om een koningin te doden wanneer die ras-onzuivere nakomelingen ter wereld brengt.  Bovendien moeten verschillende van zijn volkeren worden uitgerookt (vernietigd) omdat ze door besmettelijke ziektes getroffen worden.  

Nog veel minder idyllisch is het verhaal van de kapitalistische imker in Amerika.  Deze man, van Miller Honey Farms, is een verpersoonlijking van de uitwassen van het kapitalistische systeem.  Hij behandelt zijn bijen niet als levende wezens, maar als geldmakende machientjes.  Het gezoem van hun vleugels klinkt voor hem als het geluid van bankbriefjes. 
Het meest verpletterende aan deze grootkapitalist vond ik zijn inzicht in alles wat hij fout doet.  Hij WEET en erkent dat hij hebzuchtig, egoïstisch, koud en niet-medelijdend is.  Hij zegt zelfs letterlijk dat hij, als industriële imker, een soort van faustiaanse deal heeft gesloten: hij heeft zijn ziel verkocht.  Hij beseft dat zijn manier van werken de bijen mogelijks schaadt, dat het bijzonder veel van hen vergt.
Wat er precies fout is aan zijn methode, wordt glashelder duidelijk door de camerabeelden:
Hij laat zijn bijen gedurende het seizoen vliegen op de hectares en hectares aan amandelbomen in Californië.  Gigantische oppervlaktes aan prachtig roze bloeiende bloesems worden vertoond op het scherm.  Maar onder en naast de bomen is het akelig kaal.  Niets anders dan amandelbloesem wordt op deze plek geduld: elk ander plantje wordt genadeloos neergespoten met pesticiden.  En dat bespuiten gebeurt overdag, 'omdat de arbeiders nu eenmaal 's nachts niets zien,' waardoor ook de bijen de volle laag krijgen.
Als slaven worden de bijen, na de bloei van de amandelbomen, op een hoop gestapeld en per truck naar het volgende monocultuurgewas versast.  Zonder enige vorm van respect voor dit magniefieke wezen, de bij, worden kasten op elkaar gezet, ingepakt in een doek, en twee dagen lang per truck vervoerd.  Voor een bij moet dit de hel zijn: niet kunnen uitvliegen, geen water, de stress van het lawaai, het bewegen, de hitte.  Deze manier van werken is wat mij betreft misdadig - los van het feit dat een mens niet op een dergelijke manier met dieren zou mogen omgaan, kan het niet anders of deze vorm van werken lokt ziektes uit.  Klinkt de beschrijving trouwens niet bekend?  De trucks met de stapels en stapels aan bijenkasten deden mij denken aan de beestenwagens die je hier soms ziet: trucks met spijlen, en binnenin, opeengepropte varkens, koeien of kippen - die van angst en stress niet weten wat te doen. 
Ook de manier waarop honing geoogst wordt, is schokkend.  Zonder enig respect voor het leven worden raten machinaal uit de kasten gerukt, terwijl volkeren door mekaar gesmeten worden. 
De grootkapitalistische imker vertelt daar, alweer met een verbluffend inzich in het onethische van zijn gedrag bij, hoe zijn grootvader zich waarschijnlijk de haren uit het hoofd zou rukken als hij moest zien hoe de bijen op dit bedrijf worden behandeld. 
Ik moest hierbij denken aan de kuikentjes in de docu "We feed the world."  In die film zie je de gele, donzige en angstig piepende beestjes met een belachelijke snelheid van de automatische band rollen.  Haantjes rollen naar rechts, recht de vermaalmachine in (omdat ze geen eieren leggen en dus waardeloos zijn) en hennetjes rollen naar links, waar hun bek wordt afgeknipt, opdat ze elkaar niet zouden kunnen verwonden in hun gekmakende gevangenissen.  
De bijen werden bijgevoed met suikerwater, waaraan standaard antibiotica worden toegevoegd.  In een dergeljike respectloze monocultuur kan het niet anders dan dat er ziektes losbarsten.  Uiteraard bevat ook de honing antibiotica.  
Boven de inkom van Miller's Honey Farms stond in plechtige letters "Labor Nobilitat" - Arbeid adelt - geschreven.  Ik weet het, vergelijkingen met de holocaust zijn not done, maar het deed mij onvermijdelijk aan "Arbeit macht frei" denken, boven die andere poort.
De grootkapitalist heeft één verklaring voor zijn egoïsme en zijn hebzucht en zijn respectloze, koude manier van werken: hij zou niet zonder een bepaalde luxe kunnen leven.  In zijn leven is geld belangrijk - al het andere is daaraan ondergeschikt. Daar voegde hij trots glimlachend nog iets aan toe in de stijl van: het kapitalisme verovert de wereld!
Conclusie: de industriële bijenteelt is net hetzelfde als de industriële veeteelt - verwerpelijk. 

Imhoof vertoont ook de gevolgen van een wereld zonder bijen: in China moet men reeds mensen met de hand de fruitbomen laten bestuiven.  Dat de Chinezen in bepaalde regio's zonder bijen zitten, is uiteindelijk de schuld van Mao.  Toen de graanoogst ten tijde van de grote dictator slecht uitviel, weet Mao dat aan de hebzuchtige mussen, die het graan opaten.  Het volk moest van hem de mus doden.  En het volk gehoorzaamde: het slachtte massaal mussen af.  Omdat er veel minder vogels waren, krioelde het de zomer daarop van de insecten.  De graanoogst was nu helemaal verwoest, en hongersnood volgde.  Miljoenen mensen stierven de hongersdood.  Om de insecten te bestrijden, creëerde men een veel dodelijker soort musvervanger: insecticides.  Dankzij het veelvuldige gebruik van insecticides moest ook de bij eraan geloven.  Zodat er vandaag in China mensen van bloesem naar bloesem gaan met een penseeltje. 

Marcus stelt zich de vraag: hoe komt het dat het vandaag zo slecht gaat met de bijen.  Zijn uiteindelijke antwoord is verpletterend: bijen stellen het zo slecht omwille van de mens.  De mens grijpt teveel in, niet alleen in het leven van de bij zelf (zwermverhindering, bijenrasselectie, honingafname, ...) maar ook in het landschap (pesticides, insecticides, weinig bloemen, veel beton, veel vervuiling). 
Om dit standpunt kracht bij te zetten vermeldt hij daarbovenop terloops dat hij en zijn crew voor het draaien van deze ophefmakende film drie keer de aarde rond zijn gevlogen.    Als kijker krijg je daardoor een gevoel van machteloosheid: wij mensen zijn de schuldigen, en heel onze manier van leven verwoest de natuur en de bijen.  Wat kan je als individu nog doen, als zelfs de filmmaker toegeeft dat hij voor deze film enorme vervuiling heeft veroorzaakt?
Dat is mijn kritiek op de film: je krijgt als kijker het gevoel dat jij zelf, als individu, niks aan de situatie kan veranderen.  En dat  terwijl we zo veel kunnen doen!
Daarom wil ik onmiddellijk hierna een tweede stukje posten: hoe kunnen we de bijen helpen?